Failure Mode and Effects Analysis (FMEA), Türkçe’ye ‘Hata Türü ve Etkileri Analizi’ olarak çevrilebilir. Hataların müşteriler (iç ve dış) üzerindeki etkisini sistematik bir şekilde belirlemek ve çözümlemek için kullanılan bir yöntem olan FMEA, tasarımlar veya proseslerde; değişiklik yapıldığında ve yeni bir uygulama başlatıldığı zaman önemli hatalar görüldüğünde uygulanır.
FMEA, bir risk analizidir ve özet olarak tarihçesi aşağıdaki şekilde seyretmiştir:
- 1949’da bir güvenilirlik değerlendirme tekniği olarak ABD Ordusu (MIL-P-1629) tarafından geliştirildi.
- 1960’lı yıllarda NASA’nın Ayın Yüzeyine İnsan İndirme Projesi’nde (APOLLO) kullanıldı.
- 1970’li yıllarda Amerika’da havacılık ve uçak sanayisinde kullanıldı.
- 1975’te Japonya’da (NEC firması) ilk endüstriyel uygulamalar başladı.
- 1980’de Ford Motor Company uygulamaya başladı ve bu uygulamayı tüm yan sanayilerinden talep etti.
FMEA’nın yararları
- Ekip çalışmasına teşvik eder ve takım ruhunu geliştirir.
- Beyin fırtınası ortamının sağlanması ve firmada kültür haline gelmesine yardımcı olur.
- Üretim firmaları için girdi kontrolden sevkiyat kısmına kadar olan bütün sürecin eksiksiz analiz edilmesine yardımcı olur.
- Etkili yapıldığı takdirde; problem çözme aktivitelerinde, yeni personel oryantasyonunda, iyileştirme uygulamalarında kaynak olarak kullanılabilen benzersiz bir kayıttır.
Talaşlı imalat sanayinde tehlikeler, operatör kaynaklı tehlikeler, makine ve sistemsel aksaklıklardan kaynaklı tehlikeler olmak üzere çeşitlendirilebilir. Bu çalışmada ürün kalitesini etkileyebilecek riskler değerlendirilecek.
FMEA yöntemi uygulamadan önceki risk öncelik sayısı (RÖS) ile uygulandıktan sonraki (RÖS) sayısı karşılaştırılır, çıkan sonuçlarda tüm risklerin minimum düzeye indirilmesi amaçlanır.
FMEA nasıl uygulanır?
1.Belirlenen hatalara, üç başlık altında 10 puan üzerinden standart tablolara göre puanlama yapılır.
Şiddet: Hata etkilerinin müşterideki sonuçlarını değerlendirir.
Olasılık: Bir hatanın ortaya çıkma olasılığıdır.
Tespit edilebilirlik: Hatanın müşteriye ulaşmadan (üretim hattını terk etmeden) önce belirlenme olasılığıdır.
2. Risk Öncelik Sayısı belirlenir. Bu sayı yukarıda bahsedilmiş olan üç başlıktaki puanların çarpımı ile elde edilir.
RÖS = (Olasılık) x (Şiddet) x (Tespit edilebilirlik)
3. Risk öncelik sayısına göre hata çözümleri için sıralama yapılır. Bu sıralama yapılırken aşağıdaki kriterlerden faydalanılabilir.
RÖS < 40 ise herhangi bir önlem almaya gerek yoktur.
40 < RÖS < 100 ise önem alınması zorunlu değildir ancak faydalıdır.
RÖS >100 ise önlem alınmalıdır.
Eğer şiddet değeri 9 puan ve üzeri ise; risk öncelik sayısına bakılmaksızın önlem alınmalıdır.
Ünsal Makina talaşlı imalat operasyonları (CNC Torna/Freze) inceleme sonucu ürün kalitesini etkileyen başlıca 14 hata türü tespit edilmiştir. Bu değerlerin 9 tanesinin ≥ 100 olduğu yani baraj değerini aştığı için bunların öncelikli olarak ele alınması gerektiğine karar verilmiştir. Ancak çalışma sonrası görülüyor ki alınacak önlemler ve aksiyonlar belirlendiğinde tehlikeler ve riskleri bertaraf edilebiliyor.
Karşılaşılan sorunlar genelde; insan kaynaklı hatalar (hatalı ölçüm, dikkatsizlik, eğitimsizlik), tezgâh yataklama ve kama ayarının bozulması sonucu istenen ölçülerin alınamaması gibi arızi bakımlar, soğutma sıvısı yetersizliği, tecrübesiz kişilerin yanlış yazılım yapması, diğer etkenler dediğimiz (aşırı gürültülü ortamda çalışılması, yetersiz aydınlatma vb.) faktörlerdir. FMEA yöntemi uygulanmadan önce tespit edilen bu tür problemler; metodun uygulandıktan sonraki durumu ile karşılaştırıldığında sorunlarda azalmalar olduğu görüldü. Böylece FMEA yönteminin doğru ve sağlıklı sonuçlar vermesi, yöntemin tercih edilebilir olduğunu göstermiştir.
FMEA; hatalara yönelik ayrıntılı kontrol planları hazırlamaya yardımcı olan ve kalite iyileştirme sürecinde kullanılan önemli tekniklerden biridir. Ancak, kalite iyileştirme süreklilik arz eden bir süreç olduğu için FMEA tekniği ile kontrol önlemleri alınan operasyonların İstatistiksel Proses Kontrol teknikleriyle izlenmesi ve desteklenmesi, firmalara daha çok yarar sağlayacaktır.
Kaynakça:
Şaşal A. (Ocak, 2021), “Hata Türü ve Etkileri Analizi FMEA (Failure Mode and Effect Analysis) Nedir? Sektöre Katkıları Nelerdir?’’, s.28-30, Soğutma Dünyası
Uçum M. (2020) ‘’Cnc Ve Freze Tezgahlarında Fine-Kinney Ve Fmea Yöntemleriyle Risk Analiz Uygulamaları ve Karşılaştırılması’’
