Çoklu V kayış kasnak sistemleri
Kayış kasnak sistemleri hafiflikleri, uzak aktarma mesafelerinde çalışabilmeleri gibi avantajlardan dolayı tasarımlarda sıklıkla tercih edilmektedirler. Tasarım, uygulama ile beraber gelen teknik gereklilikler göz önünde bulundurularak, gerekli mühendislik hesaplamaları sonucunda yapılır. Tasarım yapılırken ilk sırada değerlendirilen genellikle aktarılmak istenilen gücün büyüklüğüne göre V kayış profilinin seçimidir. Aktarılmak istenilen gücün artması ile daha geniş profiller seçilerek kayış sisteminin güç aktarma kapasitesi arttırılmış olur.
Aktarılacak gücün yüksek olması sonucunda kullanılacak kayış sayısı da artırabilir. Böylece yüksek güç aktarımı taleplerinde çok sayıda kayışın birlikte çalışması ile istenilen güç aktarımı sağlanmış olur.
Birden fazla V-kayışı aynı 2 kasnak arasında yük taşıyarak sitemde istenilen güç aktarımı gerçekleştirir. Aynı aktaran kasnak ile aktarılan kasnak arasında güç aktarmak için birlikte kullanılan bu kayışlara set kayışlar olarak adlandırılmaktadır.
Set halinde kullanılan çoklu kayış sistemlerinde en başta dikkat edilmesi gereken nokta, sistemde birlikte yük taşıyan kayışların yük dağılımlarının dengeli olmasıdır. Bu dengeli yük dağılımını sağlayabilmek için önemli 2 nokta vardır;
- kayışların gerginliklerinin doğru ayarlanmış olması
- kayışların boylarının set toleransları dahilinde olması.
Gerginliklerin doğru ayarlandığı sistemlerde bile ürünlerin set toleransları içinde olmamaları halinde sisteminizde yükler eşit dağılmayacak ve işletmenizde ilave maliyet oluşturacak arıza, bakım giderlerine ve üretim kayıplarına yol açacaktır. Set toleransı maalesef genel olarak bilinmemekle beraber çoklu kayış sistemlerinin verimlilik ve ömürlerinde en önde gelen etken olmaktadır.
Bu kadar bilinmeyen ama işletmelerin maliyetlerini arttıran, hatta üretimlerini durduracak noktaya getirebilen bu set toleransının önemi nereden geliyor?
Çoğu teknik ürün gibi kayışların da üretimlerinde uzunluk tolerans değerleri vardır. Örneğin SPB profilindeki 5000 mm uzunluğundaki dar kesitli V kayışın üretiminde, ISO ve DIN standartlarına göre uzunluk toleransı +/- 50 mm olmalıdır. Yani son kullanıcının herhangi bir marka ve tedarikçiden temin ettiği, ISO vey DIN standartlarına uygun üretilmiş bir SPB 5000 kayışın uzunluk ölçüsü 4950 mm ile 5050 mm arasında olmalıdır. Bu uzunluk aralığındaki ürünler standartlara uygun üretilmiş olup sisteminizde tekli kullanımlarda herhangi bir fark olmayacaktır.
Fakat kayışların set (takım) halinde kullanıldığı çoklu kayış sisteminde ise kayışların uzunluk farkının belirli bir toleransın üzerinde olduğunda; örneğin SPB 4950 mm üretim uzunluğunda olan kayış ile 5050 mm üretim uzunluğundaki kayışın birlikte kullanılmaları, güç aktarımının dengeli olarak gerçekleştirilmesinin önüne geçecektir. En az 2 kayışın birlikte kullanıldığı çoklu kayış sistemlerinde kayışların aktaracakları yükün, kayışlara eşit olarak dağıtılması gerekir. Bunun gerçekleşebilmesi için kayışların uzunluk değerlerinin set kullanım tolerans aralığı (set toleransı) içinde olması gerekir.
Örneğimizden ilerleyecek olursak;
SPB 5000 dar kesitli V kayışlar için üretim toleransı +/- 50mm olurken, set toleransı toplam 6 mm’dir. Çoklu V-kayış sisteminde kullanılacak kayışların en kısa ile en uzunu arasındaki farkın en fazla 6 mm olması gerektiğini ifade eder. Diğer bir deyişle birlikte çalışacak kayışların uzunlukları arasındaki maksimum uzunluk farkı 6 mm olmalıdır. (SPB 5000 örneği için tolerans değerleridir. Farklı kayış uzunlukları için set toleransı değerlerine teknik kataloglardan ulaşabilirsiniz.) Sisteminizde aynı kasnaklar arasında dengeli yük dağılımı set çalışma uzunluk toleransları içindeki kayışlar ile elde edilebilir.Böylece sistem çalışma ömrü ve verimi istenilen sonuçları kullanıcılarına sağlayacaktır.
Set toleransı içinde olmayan kayışların kullanımı ne gibi sonuçları getirmektedir?
Set tolerans aralığında olmayan kayışlar set halinde kullanıldığında, kayışlar arasında aktarım farklılıkları olacaktır. Bu farklı yükler kayışların ömürlerinin de farklı olmasına sebep olacak ve fazla yük taşıyan kayışlar erken ömrünü tamamlayacak diğerleri ise daha uzun ömürlü olacaktır. Çoklu kayış sistemlerinde kullanılmış ve kullanılmamış kayışlar beraber kullanılamadıkları için, son kullanıcı en kısa ömür veren kayışlar ile beraber tüm kayışları değiştirmek zorunda kalacaktır. Bu durum bakım masraf ve duruş sürelerini ciddi miktarda arttıracaktır.
Yine set toleransı içinde olmayan kayışların kullanıldığı sistemlerde kayış gerginlik ayarlarını yapmakta zorluklar yaşanacaktır. Set halindeki kayışlar doğru gerginlik ayarı yapılırken %10 tolerans değeri içinde ayarlanmalıdır. Farklı uzunluktaki kayışların gerginlik değerleri farklı olacağından doğru değerlere ayarlamanızın önüne geçecektir. Sisteminizin verimini ve ömrünü düşürecek, bakım maliyetlerinizi arttıracaktır.
Set toleransının öneminin çok fazla bilinmediği, gelişigüzel uzunluklarda kayışların birlikte çalıştırıldığı durumlar sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, son kullanıcılar takım halinde kullanılacak kayışların siparişlerinde tedarikçilerine “set toleranslı ürün” istediklerini belirtmeleri, üretimlerinin sağlıkla devam etmesi için yeterli olacaktır.
Optibelt olarak düz V-Kayış ve dar kesitli V-kayışlarda “S=C Plus” ve tırtıllı kayışlarda “M=S” ibaresi ile kataloglarımızda gösterilen ve kayışların üzerinde de bu ifadeyi taşıyan kayışlar, çok dar tolerans aralığında üretilmiş kayışlar olup, set kullanımına uygun kayışları göstermektedir. Üretim tarihi ve üretim partisine bakılmaksızın bu ibareyi taşıyan kayışların tümü set halinde kullanılabilirler. Bu kayışların üretim aşamasındaki özel proseslerimiz çok dar toleranslarda üretim yapabilmemizi sağlamaktadır.
Yazan: Utku Özer, Satış Mühendisi, Optibelt Türkiye
