Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî, 1153 yılında Cizre’de doğmuştur ki El Cezerî ismi de doğduğu yer olan Cizre’den gelmektedir.
Büyük mucit El Cezerî; robotlar, saatler, su makinaları, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos ve otomatik çocuk oyuncakları gibi 60 makinenin mucididir ve Sibernetik denince akla gelen ilk isimdir. El Cezerî’nin bilimsel ve pratik mirası, 21. yüzyıl dünyası için hâlâ güncel ve ilgi çekicidir. Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî, Ortaçağ’ın en önemli mühendisi olarak kabul edilmektedir.
El Cezerî, kendisinden önce gelen Arşimet ve Harezmi gibi bilim insanlarının çalışmalarından faydalanmıştır.
Artuklu sarayının başmühendesi
32 yıl Artuklu sarayında başmühendislik yaparken, zamanının ötesine geçen teknolojik üstünlüklerde düzenekler kurmuştur. Yaşamı boyunca tasarladığı ve yapımı gerçekleştirdiği makineler ve çalışma prensipleri, bizzat kaleme aldığı Kitab-ül Cami Beyn-el-İl ve’l-Amel el-Nâfi fi Sınaât el Hiyel (Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar) başlıklı kitapla günümüze taşınmıştır. Bu kitaptaki bütün çizimleri de bizzat yapan El Cezerî, çok yönlü bir bilim insanı olarak minyatür sanatında da eserler vermiştir.
Sibernetiğin bilinen tanımı, insanlarda ve makinelerde karşılıklı haberleşme, denge kurma ve yönetme bilimidir. El Cezerî, elektronikteki ayarlama sistemleri ve sibernetikteki denge durumunu çalışmalarında başarılı bir şekilde uygulamıştır. Onun, bugünkü otomasyon, sibernetik ve robotik çalışmaların başlatılmasında öncü bir düşünce ve bilim insanı olduğu, ekseriyetle üzerinde ittifak edilen bir husustur.
El Cezerî’nin bir robot yaparak Artuklu hükümdarına takdim ettiği ve otomatik olarak çalışıp kendi kendine bazı hareketler yapan bu aletin, dünya tarihinin ilk robotu olduğu tahmin edilmektedir. Batı literatüründe, MÖ 5. ve 4. yüzyıllarda yaşayan Yunan matematikçi Arhitas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış olduğu belirtilse de, robotikle ilgili bilinen en eski yazılı kayıt, Cizreli âlime aittir. Artuklu sarayında birçok iş onun yapmış olduğu robotlar aracılığıyla yapılıyordu. Hatta hükümdara abdest alması için su döken bir otomat bile yapmıştı. Hükümdara ve konuklara içecek sunan kadın robotlar, hükümdarı ve konukları eğlendirmek için saz, zil ve tef çalan robotlar; sarayın salonlarında gezen tavus kuşu makineleri; değişik 24 şifre ile açılabilen kilitler; su saatleri; sarayın bahçesindeki havuzda gezinen kayık ve içine su dolan kayığı; bir yandan boşaltırken bir yandan da borusunu öttürerek yardım isteyen kayıkçı robot ve buna benzer birçok otomatik aygıt; sarayda kullanılmaktaydı.
Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî, 1233 yılında Cizre’de vefat etmiştir. Mezarı, Cizre’deki Nuh Peygamber Camii’nin avlusunda bulunmaktadır.
