Dişililer, güç ve hareket iletim elemanları içinde en önemlilerinden biridir. Dişli çark mekanizmaları en geniş kullanım elemanı olan gerek iletilebilen güç, gerekse ulaşılmak istenen çevre hızları bakımından da mekanizmalar içinde özel bir yerdir.
Dişli tipleri
Uygulamada kullanılan bir çok dişli tipi vardır. Bunların en çok kullanılanları; düz dişliler, helisel dişliler, konik dişliler ve sonsuz dişlilerdir. Bu dişlilerdeki yağlama prosesleri ve yağlama ile ilişkili hasarlar oldukça fazladır
Düz dişliler
Geometrik olarak düz dişliler bütün dişliler içinde en basit olanıdır. Bu basitliğinden dolayı uygulamalarda en çok kullanılan dişlilerdir. Düz dişlilerin dişleri millere paraleldir. İletim hareketi ve güç aktarımı bu paralel miller arasında olur.
Helisel dişliler
Düz dişliler gibi helisel dişlilerde iki paralel mil arasında hareket iletmek için kullanılır. Helisel dişlilerde dişler mil eksenini helis açısı olarak bilinen y gibi belli bir açıyla keser. Bu düzen düz dişlilere kıyasla kavrama boyunca temasta daha çok dişli çifti olmasına izin verir. Bu genellikle daha sessiz ve daha az titreşimli olmalarını sağlar.
Sonsuz dişliler
Sonsuz dişliler, hipoid konik dişlilere benzer şekilde kesişen iki ortogonal mil arasında hareket iletimi için kullanılır. Bununla birlikte bu iki sistemin geometrisi çok farklıdır. Driven dişli, vidaya benzer silindirik sonsuz dişlidir ve temel olarak bir helisel dişliyle birbirini kavrarlar. Sonsuz dişlinin hız oranı yüksektir ve kayma çok fazla olabilmektedir. Bu nedenle sonsuz dişliler hafif yüklerde daha çok kullanılır. Şekilde tipik bir sonsuz dişli görülmektedir.
Aşınma
Aşınma; katı cisim yüzey bölgesinden tribolojik zorlanma sonucu sürekli ilerleyen malzeme kaybıdır. Malzeme değişimi, şekil değişimi veya küçük malzemelerin koparak ayrılması bu zorlanmaların sonucudur.
Triboloji
Aşınma
- Mekanik bir etken olması
- Sürtünmenin olması (bağıl hareket)
- Yavaş ve devamlı olması
- Malzeme yüzeyinde değişiklik meydana getirmesi
- İsteğimiz dışında meydana gelmesidir.
Aşınmanın başlaması ve devam edebilmesi için sürtünme olmalıdır. Sürtünen iki cismin temas yüzeyi, aşınma açısından oldukça önemlidir. Gerçek temas alanı, görünen temas alanından küçüktür. En hassas işlemlerde bile katı malzemelerin yüzeyi hiçbir zaman düz değildir. Yüzeyde birkaç mikron yüksekliğinde mikroskobik pürüzler mevcuttur. Temas durumunda, bu pürüzler etkileşirler. İlk temas, birkaç pürüz tepeleri arasında olur. Pürüz tepeleri arasındaki girintiler temas etmezler. Gerçek temas alanı, temasta olan pürüzlerin toplam alanıdır. Birçok mekanizma adı altında incelenen aşınma genel olarak dört başlıkta toplanır.
- Adhesiv aşınma,
- Abrasiv aşınma,
- Korozif aşınma ve
- Yüzey yorulmasıdır.
Ayrıca erozyon, kavitasyon ve ufalama olayları da beşinci aşınma mekanizması olarak kabul edilir.
(Makalenin devamını gelecek ay yayınlayacağız.)
