Kasnak motor milinden aldığı döner hareketi üzerinde bulunan kayış tahriği yardımıyla diğer mile ileten bir makine elemanıdır. Miller arasındaki mesafenin uzun olduğu durumlarda döndüren mildeki güç ve hareketi bir veya birkaç kayış yardımıyla döndürülen mile iletmeye yarayan makine elemanlarına kasnak denir. Güç aktarımı denildiğinde ilk akla gelenin kayış kasnak tahriği olduğundan kasnak çeşitleri fazlalaşmıştır.
Kasnak çeşitleri nelerdir?
- Düz kayış kasnakları
- V kayış kasnakları
- Halat kasnakları
- Poly V kasnakları
- Kademeli kasnaklar
- Gergi kasnakları
- Yuvarlak kasnaklar
- Kılavuz kasnaklar
- Avare kasnaklar
- Senkronize kasnaklar
- Otomatik ve ayarlanabilir kasnaklar
Kayış kasnak kullanımının avantajları
- İmalatı ucuzdur ve basit bir şekilde imal edilirler.
- Bakım maliyeti düşüktür.
- Düşük maliyeti sayesinde kolayca değiştirilebilir.
- Birbirinden uzakta bulunan miller arasında güç ve hareket iletebilir.
- Oldukça sessiz çalışırlar.
- Güç kayıpları çok azdır.
- Güç dikey, yatay veya eğimli olarak aktarılabilir.
- Yağlanmaya ihtiyaç duymazlar.
- Kademeli kasnak kullanımıyla çevrim oranı kolayca değiştirilebilir.
- Yük dalgalanmaları sönümlendiği için makinenin ömrü uzar.
- Çalışma sisteminde bir sorun olduğunda üzerindeki kayış parçalanarak sistemi korumaya alırlar.
- Yüksek devirlerde çalışabilirler.
Kayış kasnak kullanımının dezavantajları
- Kayıştaki gerginlik nedeniyle millerde büyük bir zorlanma oluşur.
- Kayışlar tamir edilemezler. Eğer hasar görürlerse değiştirilmeleri gerekir.
- Kayışın kayması nedeniyle iletim oranı sabit değildir.
- Sıcaklık, nem, toz ve yağ nedeniyle kayışta uzama meydana gelebilir.
- Kayışta meydana gelen uzamaların olumsuz etkisini ortadan kaldırmak için gergi tertibatına ihtiyaç duyulur.
- Çalışma sıcaklıkları, -35° ile 90° arasında sınırlıdır.
- Hız oranı kayış kaymasına bağlı olarak değişir.
- Kayışlı tahriklerin açısal hızı sabit değildir.
- Kasnakların çevrilmesini sağlayan kayışlar zamanla sıcaklıktan dolayı sünerler veya gerilirler bu da titreşimlere ve kasnakta ciddi problemlere yol açar.
V kasnaklar
V kasnaklar standartlaştıkları için kolay temin edilebilmesi, bakımının kolaylığı, emin bir şekilde hesabının yapılabilmesi V kayışların tercih nedeni olmuştur. V kasnaklar, güç aktarımı için en yaygın kullanılan kasnak çeşididir.
V kasnak çeşitleri
- SPZ=10’luk kayış kullanılan kasnak
- SPA=13’lük kayış kullanılan kasnak
- SPB=17’lik kayış kullanılan kasnak
- SPC=22’lik kayış kullanılan kasnak
V kasnak özellikleri
1- Çalışma sıcaklığının 90°C’ye kadar olduğu yerlerde kullanılırlar. Daha yüksek sıcaklıkta ise çabuk yaşlanır ve kırılganlaşırlar.
2- Tozdan etkilenmezler, bu nedenle çimento fabrikaları, un değirmenleri ve maden ocaklarında rahatlıkla kullanılırlar.
3- V kasnaklar düz kasnaklardan daha yüksek güç iletirler.
4- Değişken hızlı sürücülerde kullanılabilirler.
5- V kasnaklar büyük güç aktarımında kullanılabilirler.
Poly-V kasnaklar
Poly-V kayış kasnakları, üzerinde birçok sayıda ve ince V kanalları olan kasnaklardır. Üzerinde tek bir kayış ile tüm kanallara oturarak dönme sağlarlar. Çok kanallı kayış kasnakları, kullanıcılara yüksek oranlarda geniş bir hız oranı yelpazesi ve yüksek devirli bir tahrik sunar. Bu özelliklerinden dolayı V kayışlarından daha fazla esnekliğe, daha küçük çaplı tahriklere ve tahrikli kasnaklara sahip oldukları anlamına gelir.
Tüm kanallar kayışın yüzeyi oturduğundan sürtünmeden ve gergiden dolayı kayma olayı yaşanmaz.
Poly-V kasnaklarda derinlik az olduğundan dolayı, küçük çaplarda imal edilebilmesi mümkündür. Bu özellik kasnakların daha verimli çalışabilirliğini ve daha küçük çaplarda yüksek torkların elde edilebilmesini ve makine içerisinde daha az yer teşkil etmesini sağlamaktadır.
Poly-V kasnaklarda diğer kasnak çeşitlerine kıyasla merkezden merkeze daha az bir mesafe için kullanılabilirler. Ve kayışın Polv-V kasnağında kayması diğer kayışlara göre hiç yoktur denilebilir.
Çok profilli kayışlarda üç standart, (PJ, PL, PM) ve iki özel (PH, PK) profil vardır.
Poly-V kasnakları nerelerde kullanılır?
Yüksek hızlı takım tezgâhlarından ofis ekipmanlarına kadar, Poly-V kayış kasnakları çok çeşitli çalışan uygulamalar için kullanılmaktadır. Poly-V kayış kasnaklarının en yaygın kullanımlarından bazıları fanlar, pompalar, karıştırıcılar, dağıtıcılar, kompresörler, değirmenler gibi uygulamaları içerir.
Kayış-kasnak sisteminde göz ardı edilmemesi gerekenler
Kayış kasnak sisteminin ömrünü belirleyen en önemli faktör çalışma ortamıdır. Kayışın çalışma sıcaklığı sınırlı olduğundan dolayı yüksek sıcaklıklarda gevrekleşirler. Kayışın yağa, suya, aside dayanıklılığı kayış ömrünü kısaltabilir.
Yanlış hizalama, kayış kasnak arızasının en yaygın nedenidir. Bu sorun kayışın aşınmasını ve yorgunluğunu artırarak kayış performansını azaltır. Hizalama derecesine bağlı olarak, yanlış hizalama kayışı birkaç saat içinde tahrip edebilir. V kayışı tahriklerinde kasnak yanlış hizalaması ½ dereceyi geçmemelidir. Kasnakları hizalamanın en doğru yolu bir lazer hizalayıcı kullanmaktır. Hassas kayış hizalaması bize, rulman ömründe artış, makine verimliliği artışı, titreşim ve gürültüyü azaltma, sürtünme ve buna bağlı olarak enerji tüketiminde azalma sağlar.
Diğer bir etken ise gerginliktir. Kayış tahrikinde gereken toplam gerilim, kayış tipine, tasarım gücüne ve tahrik devrine bağlıdır. Çalışma gerilimleri ölçülemediğinden, bir sürücüyü statik olarak germek gerekir. V Kayış tahriğinde yetersiz bir gerginlik olduğunda, kaymalar meydana gelebilir veya kayışın aşırı ısınmasına ve muhtemelen yatakların aşırı yüklenmesine neden olabilir. Gerginlik aynı zamanda kasnak kanallarını da olumsuz etkileyebilir. Yeterli gerginlik sağlanmazsa, kanal aşınmasına veya şaftın hasar almasına neden olarak kilitlenme kaçınılmaz olur. Keza fazla gerginlik sağlanırsa da yataklama yerleri bozulabilir veya daha önemlisi motorun normalden fazla akım çekmesine ve bu nedenle çektiği enerjinin fazla olmasına sebebiyet verecektir.
Kayış kasnak bakımları esnasında kayışlara kayış spreyi sıkılmalı, tozdan ve kirden arındırılmalıdır.
Kayış Kasnak sisteminde sorun çıktığında bir kasnakta kaç adet kayış kullanılıyorsa, kayışların hepsi değiştirilmek zorundadır. Kanallı kasnakta bir problem varsa ve kayışların tümü değiştirilmediyse kasnağa gelen yük fazla olacağından mekanizmanın sesli ve vuruntulu çalışmasına sebebiyet verir. Bu nedenle kayışları tek tek değil set halinde değiştirmek gerekir.
Kasnağın balansının en aza indirgenmesi önemli bir etkendir. Balansı alınmayan bir kasnak, gürültülü ve vuruntulu çalışır. Balansı gidermek mümkün değildir. O yüzden en aza indirilmesi gerekir.
Kasnakların kullanıldığı yerler
Kasnak dediğimiz zaman sektör sınırlamasına gitmemiz oldukça güç fakat ağırlıklı olarak kompresör üreticileri, fırın makinesi üreticileri, çimento fabrikaları, şeker fabrikaları, havalandırma sistemleri, taş kırma tesisleri, asansörler, tekstil makineleri, kâğıt makineleri, değirmen makineleri üreticileri, otomotiv sanayii ve savunma sanayii sektörlerinde kullanılmaktadır.
Yazan: İbrahim Çağlayan, KYS Power Transmission Parts
